Unia Gospodarcza i Walutowa (UGW) stanowi znaczne wyzwanie dla Unii Europejskiej. Jej cele mogą być w pełni osiągnięte jedynie pod warunkiem, że na ostatnim, trzecim etapie tworzenia UGW pojawią się już odpowiednie rozwiązania prawne i instytucjonalne konieczne do jej sprawnego działania. W artykule podjęto próbę analizy najważniejszych rozwiązań oraz oceny ich wpływu na sprawność Unii Gospodarczej i Walutowej. Za ostateczne kryterium tej oceny uznano to, czy sprzyjają one przyjęciu jednej waluty - euro - tak przez obywateli państw uczestniczących w UGW, jak i międzynarodowy rynek pieniężny i finansowy. Za fundamentalny warunek osiągnięcia tego celu uznano zapewnienie euro wiarygodnych postaw jego stabilnej wartości. Kluczowymi elementami instrumentarium prawnego i instytucjonalnego w tym zakresie są traktatowe prerogatywy Rady, Komisji oraz Europejskiego Systemu Banków Centralnego (ESBC), kryteria konwergencji oraz przepisy prawa wtórnego - w szczególności zawarte w tzw. Pakcie Stabilności i Wzrostu. Bardzo ciekawe w tym zakresie jest ukształtowanie kompetencji oraz pozycji ESBC, składającego się z Europejskiego Banku Centralnego oraz narodowych banków centralnych państw uczestniczących w UGW. Traktat zapewnia im bardzo znaczny zakres niezależności w wyborze kierunku oraz doborze instrumentów polityki pieniężnej, przez co uniezależnia je od wpływów politycznych - zarówno tych, które mogłyby pochodzić od organów Unii, jak i tych, których źródłem mogłyby być rządy krajowe. Istotnym skutkiem tak dużego zakresu niezależności jest m.in. szczególna rola polityki informacyjnej Europejskiego Banku Centralnego, której adresatem jest i będzie nie tylko opinia publiczna, ale niewątpliwie także organy Unii oraz rządy krajów członkowskich Unii Europejskiej. Obecnie polityka informacyjna EBC skupiła się także na przygotowaniu obywateli państw UGW do euro oraz wyrażonej w nim nowej skali cen, a także zbudowaniu zaufania rynków pieniężnych i finansowych do kompetencji, niezależności oraz wiarygodności tej instytucji.

Inną kwestią, mającą szczególne znaczenie w okresie przejściowym (od wprowadzenia euro 1 stycznia 1999 r. jedynie jako jednostki rozliczeń bezgotówkowych do pozostawienia w obiegu jedynie banknotów i monet euro, co ma nastąpić najpóźniej 30 czerwca 2002 r.) jest instrumentarium prawne, dotyczące stosowania nowej waluty. Przyjęte w tym zakresie regulacje prawa wtórnego dotyczą zarówno stosunków cywilno-, jak i administracyjnoprawnych. Podstawowymi zasadami w nich wyrażonymi są: po pierwsze zasada dobrowolnego stosowania euro, a po drugie zasada materialnej ciągłości istniejących przed 1 stycznia 1999 r. stosunków prawnych. Ta druga zasada wyraża się przede wszystkim utrzymaniem w mocy tych stosunków oraz zapewnieniem równowartości świadczeń z nich wynikających, nawet jeżeli zmieniłaby się waluta świadczenia.

Zakres oraz istota przygotowań do zakończenia ostatniego etapu Unii Gospodarczej i Walutowej muszą być brane pod uwagę przez Polskę w jej przygotowaniach do członkostwa w Unii Europejskiej oraz, w dalszej perspektywie czasowej, właśnie w UGW. W szczególności należy utrzymać oraz, także w sferze praktyki polityki politycznej, pogłębiać niezależność Narodowego Banku Polskiego. Ponadto, należy nakierować politykę gospodarczą i pieniężną na spełnienie określonych w Traktacie o Unii Europejskiej kryteriów konwergencji. Średniookresowa strategia polityki pieniężnej przyjęta we wrześniu 1998 r. przez Radę Polityki Pieniężnej, pomimo innego niż w UGW wyboru narzędzi polityki pieniężnej oraz silniejszego podkreślenia znaczenia polityki walutowej, jest - ogólnie rzecz biorąc - zgodna z podstawowymi wymaganiami polityki pieniężnej, które determinuje przyszłe uczestnictwo w ESBC.